βαρβαρική τέχνη

Γενικά, αποκαλείται έτσι η καλλιτεχνική παραγωγή που εμφανίζεται σχεδόν παντού στη Δύση κατά την περίοδο των βαρβαρικών επιδρομών, από τον 5o έως τον 9o αι., και διακρίνεται για την προτίμησή της στα πολύ έντονα γραμμικά διακοσμητικά σχέδια. Η τέχνη αυτή, γνωστή κυρίως από τα ευρήματα των τάφων της εποχής, από τα ιερά ή κοσμικά αντικείμενα της χρυσοχοϊκής (όπλα, περιδέραια, σκεύη), παρουσιάζει ιδιαίτερους τεχνικούς και μορφολογικούς χαρακτήρες. Στη χρυσοχοϊκή επικρατούν η τεχνική της κοίλανσης (προσαρμογή χρωματιστών γυαλιών ή πολύτιμων λίθων σε κοιλότητες υποδοχής ειδικά κατασκευασμένες στο μέταλλο) και η τεχνική της δαμασκήνωσης (ενσφήνωση με σφυρηλασία χρυσών ελασμάτων σε εγκοπές προσχεδιασμένες και σκαλισμένες με το καλέμι). Τα διακοσμητικά σχέδια είναι κατά κανόνα γεωμετρικά (πλοχμοί, κόμποι, ρόδες, αγκυλωτοί σταυροί, σπείρες κ.ά.), ή απεικονίζουν ανθρώπους, φυτά και ζώα (φίδια, πουλιά, λιοντάρια, αιλουροειδή), σε αυστηρή συμμετρική διάταξη και με παραμορφώσεις και συμπιέσεις κατάλληλες ώστε να προσαρμόζονται στα καθορισμένα σχήματα των αντικειμένων. Με τη διακοσμητική καλαισθησία τους, την ποικιλία των θεμάτων (πολλά κατάγονται από τη χριστιανική εικονογραφία) και τον πλούτο των υλικών τους, αυτά τα έργα της χρυσοχοϊκής είναι συχνά αυθεντικά αριστουργήματα. Τα πιο αξιόλογα είναι τα χρυσά στέμματα, το σκήπτρο, τα αγγεία, οι λυχνίες και η πόρπη ενός ζωστήρα, αντικείμενα του βησιγοτθικού θησαυρού που βρέθηκε το 1858 στην Ισπανία (στο Γκουαραθάρ, κοντά στο Τολέδο) και φυλάσσεται σήμερα στο Μουσείο του Κλινί στο Παρίσι και στη Βασιλική Οπλοθήκη της Μαδρίτης. Το Cabinet des Medailles στο Παρίσι κατέχει το μεγαλύτερο μέρος των ευρημάτων του τάφου του βασιλιά Χιλδέριχου (πέθανε το 482) στο Τουρνέ της Γαλλίας, τα θαυμάσια δηλαδή κοσμήματα της στολής του και τα όπλα του. Τα πολυτιμότερα αντικείμενα β.τ. της Ιταλίας προέρχονται από τους λογγοβαρδικούς τάφους (7ος-8ος αι.) της Νότσερα Ούμπρα (πόρπες, λαβές σπαθιών), του Καστέλ Τροζίνο στο Άσκολι (όπλα, στολίδια της σέλας με μορφές δράκων και λιονταριών), του Τσιβιντάλε (πόρπες σε σχήμα πουλιού και διάφορα σκεύη), της Τεστόνα (Τορίνο), της Μπολσένα και του Μπενβενούτο. Πολλά είδη β.τ. της εκκλησιαστικής χρυσοχοϊκής υπάρχουν στα θησαυροφυλάκια διάφορων εκκλησιών, εγκόλπιοι σταυροί, μια εκπληκτική συλλογή δίσκων και η χρυσή λειψανοθήκη που συνδέεται με το όνομα της βασίλισσας Θεοδολίνδης (θησαυροφυλάκιο της μητρόπολης της Μόντσα). Τα γλυπτικά και μικρογραφικά έργα της β.τ. είναι πολύ λιγότερα και η διακοσμητική τους θεματογραφία είναι ίδια με της χρυσοχοϊκής. Στο κιβώριο του Αγίου Ελευκαδίου της εκκλησίας του Αγίου Απολλιναρίου ιν Κλάσε, στο μαυσωλείο του Θεοδωρίχου στη Ραβένα και σε πολλούς πέτρινους σταυρούς της Αγγλίας και της Ιρλανδίας απαντώνται τα ίδια μοτίβα: κύκλοι, ρόμβοι, πλοχμοί, κόμποι και σπείρες. Πολλοί αποκαλούν βαρβαρικά και τα ιρλανδικά και αγγλοσαξονικά ιστορημένα χειρόγραφα με γεωμετρικά πολύχρωμα σχέδια, στα οποία ακόμα και τα ενδύματα, τα διακοσμητικά στοιχεία –όπως τα μαλλιά και οι γενειάδες– δένονται και πλέκονται με τον ίδιο διακοσμητικό τρόπο. Παράσταση σε σαρκοφάγο του 8ου αι., αντιπροσωπευτικό δείγμα «βαρβαρικής» τέχνης (Μουσείο Παβίας). Χρυσά σκουλαρίκια του 7ου αι. που απεικονίζουν γυναικεία κεφάλια, χαρακτηριστικό δείγμα «βαρβαρικής» τέχνης (Αρχαιολογικό Μουσείο, Νάπολη· φωτ. Mairani). Ορειχάλκινη ασπίδα, εύρημα πολεμικής «βαρβαρικής» τέχνης (Μουσείο Μπρέσια, Ιταλία· φωτ. Sef)